D vitamini, son zamanlarda sıkça konuşulan bir vitamin. En önemli etkisinin kemik sağlığı olduğu bilinse de bağışıklık sistemi bozuklukları, diyabet, otoimmün hastalıklar ve hatta kanser gibi birçok rahatsızlıkla ilişkilendiriliyor. Bu vitaminin önemi daha iyi anlaşılınca, herkes kendi D vitamini seviyesini merak eder oldu. Herkesin D vitamini testi yaptırması gerekiyor mu? Test yaptırmadan takviye almak doğru mu? Sağlık Bilimleri Üniversitesi Ümraniye Eğitim ve Araştırma Hastanesi Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mazhar Müslüm Tuna, bu sorulara yanıt veriyor. Tuna, özellikle çocukluk ve ergenlik dönemlerinde kemik sağlığı, bağışıklığın güçlendirilmesi ve sağlıklı gelişim için D vitamini seviyesinin normal olması gerektiğini vurguluyor. D vitamininin kemik sağlığı dışında da, özellikle bağışıklık sistemi üzerinde faydaları olduğunu belirten Tuna, “D vitamini düzeyi normal olanlarda solunum yolu hastalıkları ve enfeksiyonların daha hafif seyrettiğini gösteren çalışmalar var. Bazı araştırmalar da bebeklikten itibaren düzenli D vitamini alan çocuklarda tip 1 diyabet riskinin daha düşük olduğunu gösteriyor,” diyor.
Prof. Dr. Mazhar Müslüm Tuna
Kanseri Önüyor Mu?
D vitamini eksikliği ile kanser arasındaki ilişkiyi araştıran uzun süreli birçok çalışmada, bazı kanser türleri ile D vitamini eksikliği arasında bir bağlantı bulunsa da, neden-sonuç ilişkisi henüz kanıtlanamadı. Prof. Dr. Tuna, bu çalışmalarda D vitamini takviyesinin kanser gelişimini azalttığının veya mevcut kanseri iyileştirdiğinin gösterilemediğini belirtiyor.
Eksikliğinde Ne Oluyor?
Hafif ve orta dereceli D vitamini eksikliği genellikle belirti vermez. Ancak çok düşük seviyelerde halsizlik, yorgunluk, güçsüzlük, yaygın kemik ve kas ağrıları, kramplar gibi genel belirtiler ortaya çıkabilir. Bu belirtiler genellikle eksikliğin ağır ve uzun süreli olduğu durumlarda görülür. Çocukluk çağındaki D vitamini eksikliği raşitizme, yetişkinlikte ise kemik erimesi ve kırıklarına neden olabilir. Büyüme çağında yeterli kalsiyum ve D vitamini alınmaması, ileriki yaşlarda, özellikle 50’li yaşlardan sonra osteoporoz (kemik erimesi) ve kemik kırığı riskini artırır.
5 Erişkinden 4’ünde Eksik
Prof. Dr. Tuna, günümüzde her 5 erişkinden 4’ünde D vitamini eksikliği olduğunu belirtiyor. Yaşlılar, kadınlar, ofis çalışanları, vardiyalı çalışanlar ve bakımevlerinde kalanlar risk altında.
D Vitamini Kaynakları
D vitamini en çok deniz ürünlerinde, özellikle somon balığında bulunur. Süt, yumurta ve peynir gibi ürünlerde ise daha az miktarda bulunur. Besinler günlük D vitamini ihtiyacının yalnızca %15-20’sini karşılayabilir. İhtiyacımızın büyük kısmı güneş ışınları aracılığıyla derimizde üretilir.
Güneş Zengini Ülkede D Vitamini Neden Eksik Olur?
“Güneş zengini bir ülkede D vitamini eksikliği neden bu kadar yaygın?” sorusuna Prof. Dr. Tuna şu yanıtı veriyor: “Türkiye’de yeterli D vitamini sentezi sadece Mayıs-Kasım ayları arasında mümkün. Bu aylarda saat 11:00-15:00 arası, güneşten en iyi şekilde yararlanmak için ideal zaman. Bu süre içinde her gün 30-60 dakika güneşlenmek gerekiyor. Yüz, el ve kolların doğrudan güneş ışığına maruz kalması yeterli. Koyu tenli bireylerin D vitamini sentezlemesi daha zor olduğu için daha uzun süre güneşlenmeleri gerekir. Kasım-Mayıs ayları arasında ise yeterli D vitamini sentezi olmadığı için hastalarıma takviye öneriyorum. Güneş kremi kullanımının D vitamini sentezini engellediğini de unutmamak gerek.”
Kimler D Vitamini Düzeyini Ölçtürmeli?
D vitamini ölçümü, genel sağlıklı popülasyonda herhangi bir kuruluş tarafından önerilmiyor. Güneş ışınlarından yeterince faydalanamayanlar, osteoporoz hastaları ve ciddi mide-bağırsak problemi olanlar test yaptırmalı ve gerektiğinde tedavi alıp düzenli takip edilmeli.
Yüksek Dozlara Dikkat!
Prof. Dr. Tuna, “Sağlıklı bireylerde ideal D vitamini seviyesi 30-50 ng/ml arasındadır. Günlük alınması gereken miktar çocuklar ve gençler için 400-1000 ünite, yetişkinler için 800-2000 ünite arasındadır. D vitamini seviyesi düşük olanlar, doktor kontrolünde daha yüksek doz alabilirler. Tablet, sprey veya damla şeklinde alınmalıdır. Enjeksiyon formu çok yüksek doz içerdiği için ‘D vitamini zehirlenmesi’ gibi yan etkilere yol açabilir ve sadece doktor kontrolünde kullanılmalıdır. Sağlık Bakanlığı’nın programı kapsamında bebeklere ve gebelere ücretsiz D vitamini damlası veriliyor,” diyor.
Fazlası da Zararlı
D vitamininin fazlasının da zararlı olduğunu unutmayalım. Aşırı D vitamini alımı kan kalsiyumunu yükselterek mide bulantısı, kusma, iştahsızlık, kabızlık ve böbrek yetmezliği gibi sorunlara neden olabilir. Uzun süreli yüksek doz kullanımı böbrek taşı ve bazı kalp-damar hastalıkları riskini artırabilir.
